1916-yildagi “Jizzax qoʻzgʻoloni” va uning oqibatlari haqida maʼlumot bering.

1916 yil 25 iyundagi qirol farmonining e'lon qilinishi har bir ishchi hisobda turgan dala ishlarining qizg'in davriga to'g'ri keldi. Chor hokimiyati kurashsiz ishchilar ololmasligini tushundi. Mintaqada favqulodda holat e'lon qilindi. Turkistondagi general-gubernatorning cheksiz vakolati unga kuch ishlatish imkonini berdi.

Hokimiyat tomonida zamonaviy qurollar va o'qitilgan muntazam qo'shinlar bor edi. Mahalliy aholining qurollari ketmeni, oʻroq va bolta boʻlgan. Lekin xalq chorizmga qarshi tengsiz kurashga ko'tarildi.

1916-yil 4-iyulda Xo‘jand shahrida podsho farmoniga qarshi norozilik namoyishi bo‘lib o‘tdi. Rasmiylar unga qarshi kuch ishlatib, mahalliy aholini otib tashladilar. O'sha kuni kechqurun shaharga 200 askar va yuzta kazak yuborildi. Aholiga tashqariga chiqish taqiqlangan. Askarlar va ofitserlar harbiy holat to‘g‘risidagi dekretni buzganlarni shafqatsizlarcha yo‘q qildi. Ammo Xojent aholisi ishchilar berishdan qat'iyan bosh tortdi. Xo‘jand voqealari Turkistonda 1916 yilgi qo‘zg‘olonning boshlanishi edi.

5 iyulda Samarqand viloyatida qoʻzgʻolon boshlandi. Urgut shahrida sud ijrochisi binosi atrofiga olomon to‘plandi. Ular orqa ishlarga yuborilgan odamlar ro'yxatini yo'q qilishga muvaffaq bo'lishdi. 8 iyuldan boshlab qoʻzgʻolon Turkiston oʻlkasining barcha asosiy viloyatlarini qamrab oldi.

Aholining g'azabi g'alayonga aylandi. Xullas, Farg‘ona viloyatining Avgan qishlog‘ida olomon volost hukmdori, uning amaldori va qo‘riqchisini o‘ldiradi. Andijonda qo‘shinlar va aholi o‘rtasidagi to‘qnashuvda 12 kishi yaralangan, 5 kishi halok bo‘lgan. 10 iyulda Eski Margʻilonda qoʻzgʻolonchilar mahalliy maʼmuriyatdan besh kishini oʻldirdi.

Eng ommaviy spektakl 1916 yil 11 iyulda Toshkentda bo'lib o'tdi. Pristav uning kabinetiga kelgan olomonni otib tashlashni buyurdi. Sebzor va Ko‘kchi mahallalari vakillari barcha Toshkent aholisini isyon ko‘tarishga chaqirdi. Isyonchilar politsiya shtab-kvartirasi tomon yugurdi. To‘qnashuvda bir necha kishi, jumladan politsiyachilar halok bo‘lgan. Qoʻzgʻolonchilarni Toshkent tramvay deposi ishchilari qoʻllab-quvvatladi. Toshkent kasalxonasining feldsher va tartib xodimlari yaradorlarga boshpana berib, ularga yordam berishdi.
Shu kuni Namangan shahrida to‘qnashuvlar sodir bo‘ldi. Qo'zg'olonchilar pulemyotlardan o'qqa tutildi, 16 kishi halok bo'ldi, 30 kishi yaralandi. Toshkentda sodir bo'lgan voqealar umumiy qo'zg'olon uchun signal sifatida qabul qilindi. Turkiston oʻlkasining shahar va qishloqlari aholisi miting va namoyishlarga toʻplanib, orqa ishlariga safarbar etilgan odamlarning roʻyxatlarini yoʻq qildi, volost hukmdorlari, qozilar, militsiya xodimlarini oʻldirdi.

13 iyulda Jizzax shahri aholisi qoʻzgʻolon koʻtardi. O‘sha kuni telegraf uzluksiz ishladi va o‘sha xabarni taqillatdi: “Jizzaxda tartibsizliklar bo‘ldi, simlar uzildi, otishmayapti, biz qo‘shimcha kuch so‘raymiz”. Qo'shinlar isyonchilar olomoniga qarata o'q uzishni boshladilar, ammo bu ularning g'azabini oshirdi. Qoʻzgʻolon butun okrugni qamrab oldi. Temir yo'llar, ko'priklar, telegraf liniyalari vayron bo'ldi. Armatura kelishining oldini olish maqsadida Lomakino va Obruchevo stansiyalari oʻrtasidagi temir yoʻl liniyasi buzildi. Obruchevo stantsiyasining o'zida kechasi shiddatli janglar bo'lib o'tdi. Har ikki tomondan ham ko‘plab halok bo‘lganlar va yaralanganlar bor edi. Jizzax isyonchilariga qarshi yirik harbiy qismlar va ikkita artilleriya batareyasi otilgan. Ammo bu qo'zg'olon ishtirokchilarini qo'rqitmadi. Shiddatli jangga tayyorgarlik ko'rish uchun ular oilalarini tog'larga jo'natishdi.

1916-yildagi “Jizzax qoʻzgʻoloni” va uning oqibatlari haqida maʼlumot bering.

Javob

Ko'proq vazifalar